Các thợ lặn đến từ Đại học bang Tomsk thuộc Siberia đã tìm thấy những phần còn lại của một nền văn minh bị mất tích ở đáy hồ Issyk-kul tại Kyrgystan. Giáp biên giới với Trung Quốc, Kyrgystan có dân số khoảng 6 triệu người, với 64% là người Hồi giáo. Tọa lạc trên dãy núi Thiên Sơn ở Nam Á, hồ Issyk-kul là hồ lớn thứ 10 thế giới tính theo khối lượng nước. Nó cũng là hồ nước mặn lớn thứ hai thế giới và chẳng bao giờ bị đóng băng vào mùa đông. Điều này đã dẫn đến cái tên có nghĩa là “hồ nóng”. Tổng cộng có đến 118 con sông và dòng suối chảy vào hồ, nhưng do không có lối thoát nước, diện tích hồ này chậm rãi phình to theo năm tháng, theo đó nuốt trọn vô số đền đài và những nơi định cư của con người vào thời cổ đại. Một điểm quan trọng khác là hồ Issyk-kul nằm trên con đường tơ lụa thời xa xưa.
Cuộc truy lùng tu viện bí ẩn
Chính tại nơi này, nhóm thợ lặn Siberia lần đầu tiên đã phát hiện những tàn tích mà một số người cho rằng từng thuộc về nền văn minh cổ Saka bị lấp trọn trong trầm tích. Saka tồn tại cách đây khoảng 2.500 năm và “loại thức uống của thần thánh” gọi là Soma của những con người thời đó được phản ánh và trở nên nổi tiếng trong các áng văn chương cổ đại. Tổng cộng họ đã tìm thấy hơn 200 cổ vật, được cho là thuộc về nền văn minh Saka, nằm rải rác ở độ sâu từ 1 m đến 22 m so với bề mặt. Các thợ lặn cũng khai quật thêm nhiều tàn tích có niên đại gần hơn trên bề mặt, và một trong số này là một mảnh gốm sứ được in bằng chữ Armenia hoặc Syria. Cổ vật này có thể được chứng minh từng xuất hiện một tu viện Armenia tại khu hồ mà theo truyền thuyết là nơi chôn cất thi hài và nhiều di vật của Thánh tông đồ Matthêu.
Dù chưa rõ hết nghĩa những văn tự trên gốm sứ, một số người nghi ngờ nó có thể thuộc về một tu viện Ki tô giáo từng xuất hiện trong khu vực vào thời trung cổ, nhiều khả năng là vào thế kỷ 14. Điểm đáng chú ý là tu viện nằm sâu trong lòng nước, ít nhiều được đề cập trong các văn bản thời đó rằng là nơi đặt nấm mồ của Thánh tông đồ Matthêu. Một trong số này bao gồm bản đồ Catalan cổ ghi nhận về một tu viện của các anh em người Armenia có tên là Issicol. Người lập bản đồ đã sử dụng hình ảnh một cây thánh giá đang bốc cháy ngùn ngụt để đánh dấu vị trí của tu viện ở phía mũi bắc của vùng hồ, chú thích rằng đây là nơi hài cốt của Thánh tông đồ Matthêu được lưu giữ.
Vào giữa thế kỷ 19, nhà khoa học Nga Semenov Tian-Shansky đã tìm được cơ hội nghiên cứu bản đồ Catalan ở Venetia. Phải mất hai năm từ 1375 đến 1377, hai tác giả Abraham và Iegudi Kreskes mới vẽ xong bản đồ này. Trên bản đồ có một cấu trúc với biểu tượng thập tự giá, nằm trên bờ bắc của hồ Issyk-Kul. Dòng chữ kế bên có nội dung: “Đây là Issyk-Kul. Có một tu viện của các anh em người Armenia tại đó, và là nơi đặt thánh tích của Thánh Matthêu, tông đồ và thánh sử”. Lần đầu tiên bản đồ được dịch sang tiếng Nga nhờ công của học giả Semenov Tian-Shansky. Điều đáng lưu ý là cấu trúc với thập tự giá nằm trên một đường thẳng với vị trí của Jerusalem trên bản đồ. Trong khi rong ruổi trên đất Turkestan, Semenov Tian-Shansky cố gắng đi tìm tu viện được ghi dấu trên bản đồ. Ông nghe được nhiều truyền thuyết về một thị trấn bị chìm trong nước hồ Issyk-Kul từ người Kyrgyzstan. Dân địa phương đã giới thiệu một số di vật được tìm thấy trong lòng hồ. Dù cuối cùng vẫn không tìm thấy tu viện, nhà khoa học Semenov Tian-Shansky vẫn đưa ra giả thuyết rằng nó từng được xây dựng ở vịnh Kurmentinskaya và dần biến mất khi hồ Issyk-Kul tăng thể trọng theo năm tháng.
Sau hơn một thế kỷ, một dự án mới đã tiếp tục được triển khai tại đây. Những lần lặn vào cuối năm 2015 được thực hiện tại góc đông bắc của hồ Issyk-kul. Dựa trên các tài liệu cổ đại, các tín hữu Chính Thống giáo Hy Lạp tin rằng di hài của Thánh tông đồ Matthêu được đặt tại tu viện đó, và vị thánh đã tử vì đạo trong lúc trên đường thực hiện sứ mệnh du hành truyền giáo đến Ấn Độ để rao giảng Tin Mừng.
Tranh cãi về thánh tích Matthêu
Nhiều thế kỷ trôi qua, các tranh cãi về nơi chôn cất Thánh tông đồ Mátthêu vẫn kéo dài một cách âm ỉ, và dự án khai quật phần phía bắc của hồ Issyk-kul một lần nữa đã thổi bùng những tranh cãi này. Tờ The Serbian Times dẫn lời đại diện Chính Thống giáo Hy Lạp là Đức Tổng Giám mục Vladimir của vùng Tashkent và Trung Á đã mô tả lại tình huống khi đó, rằng sau khi vị thánh bị giết hại một cách dã man, thi hài của ngài đã được các tín hữu giấu đi để tránh bị lăng nhục. “Thánh tích đã được canh giữ trong một tu viện, tọa lạc ở bờ hồ Issyk-Kul”, theo Đức cha Vladimir. Trong khi đó, người Ý một mực cho rằng hài cốt của Thánh Matthêu đã lập tức được chuyển về bán đảo Apennines (tên phổ biến hơn là bán đảo Ý) vào thế kỷ thứ nhất, và nay thánh tích vẫn còn được lưu giữ tại nhà thờ San-Matteo ở thành phố Salerno. Tuy nhiên, vẫn chưa tìm thấy tài liệu nào chứng minh được luận điểm trên.
Chưa dừng lại ở đó, một số lãnh đạo giáo hội Chính Thống giáo lại cho rằng Thánh Matthêu qua đời tại Syria, trong khi những người khác tin rằng ngài được chôn cất ở Ethiopia, nơi Thánh nhân lúc đó đang rao giảng lời của Chúa với Thánh Anrê.
LING LANG Báo Công Giáo và Dân Tộc
